کشاورزی وعلایم کمبود عناصر غذایی در گیاهان

باتوجه به رشد روزافزون جمعیت کره زمین و نیاز این انسان ها به خوراک از طرفی و محدود بودن سطح زمین های قابل کشت و زرع از طرف دیگر، نیاز انسان ها را به افزایش میزان تولید در واحد سطح معطوف می شود. یکی از ارکان رسیدن به این هدف، داشتن تغذیه ای مناسب برای گیاهان است. از آنجایی که گیاهان برای زندگی، رشد مناسب و تکثیر نیاز به ترکیب مناسبی از عناصر غذایی موردنیاز خود دارند، هنگامی که گیاهان از تغذیه نامناسب رنج می برند، می توان علایم بیماری یا به عبارت دیگر کمبود عناصر غذایی را در آنها مشاهده نمود.
عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان را می توان در دو گروه عمده جای داد:
عناصر پرنیاز یا ماکرو شامل نیتروژن، فسفر و پتاسیم
عناصر کم نیاز، ریز مغذی یا میکرو که در مقادیر کم موردنیاز گیاهان می باشند مانند آهن، مس، منیزیم، منگنز، بر، مولیبدن و ...
لازم به ذکر است که علایم کمبود بسیاری از عناصر غذایی در گیاهان مشابه یکدیگر بوده و تشخیص آن نیازمند تجربه فراوان و حتی در مواردی بدون استفاده از نتایج تجزیه گیاه و خاک امکان پذیر نمی باشد.

کمبود روی

کبود ازت

کمبود عناصر غذایی در گیاهان را می توان به دو دلیل عمده نسبت داد:
عدم وجود مقدار کافی از این عناصر در محیط رشد گیاه
عدم جذب عنصر توسط گیاه که عمدتا به دلیل شرایط نامناسب pH خاک و یا کمبود رطوبت رخ می دهد.
البته لازم به ذکر است که علایم کمبود عناصر غذایی همیشه به صورت استاندارد خود بروز نمی کنند. به طور مثال، هنگامی که چند عامل تنش زا مثل خشکی، آفات گیاهی، بیماری با کمبود یکی از عناصر غذایی همراه گردد، به طور معمول علایم همیشگی کمبود عنصر مزبور مشاهده نخواهد شد که این خود نشاندهنده پیچیدگی علم تغذیه گیاهی می باشد. با این حال اطلاع از علایم شاخص کمبود عناصر غذایی می تواند ما را در مسیر مدیریت مزرعه و محصول خود هرچه بیشتر رهنمون باشد.
بیش از اندازه بودن نیتروژن هم به آبدار، ترد و شکننده‌شدن ساقه‌ها و تیره رنگ شدن برگها منجر میشود.
کودهای ازته به دو صورت دامی (کودهای دامی، برگ پوسیده و اندامهای پوسیده حیوانات) و معدنی (نیترات آمونیوم، فسفات آمونیوم، اوره و…) وجود دارند. با توجه به اینکه روی کودهای دامی باید فرآیندهای زمان‌بری صورت بگیرد تا نیتروژن مورد نیاز گیاه آزاد شود کودهای دامی به سرعت نمیتوانند در موارد ضروری جوابگو باشند. بهترین فصل برای استفاده از کود دامی برای باغچه‌ها و… انتهای فصل پاییز است که در مدت زمستان کودها تجزیه شده و عناصرشان آزاد شود.
فسفر

در فرایند فوتوسنتز بسیار مهم است. کمبود فسفر باعث توقف رشد گیاه میشود و به علت انتقال فسفر از برگهای پیر به برگهای جوان منجر به ریزش برگهای پیر میشود. گهگاه کمبود فسفر باعث تجمع مواد قندی در برگ و ساقه شده و برگها و ساقه‌ها به رنگ قرمز در‌میایند.
در خاک فسفر به صورت معدنی و آلی یافت میشود. PH خاک برای جذب فسفر مهم است و می‌بایست بین 6-7 باشد. فسفات آمونیوم از کودهای فسفره است و اگرچه در پودر استخوان فسفر زیادی وجود دارد ولی این فسفر زیاد برای گیاهان قابل جذب نیست.
پتاسیم

پتاسیم در اغلب خاکها به اندازه کافی یافت میشود. پتاسیم در فتوسنتز و تهیه قند نقش دارد. این عنصر نیز در گیاهان قابل انتقال است بنابراین علائم کمبود آن به صورت سوختگی کنار برگها ابتدا در برگهای پیر ظاهر میشود.
سولفات پتاسیم و نیترات پتاسیم از کودهای پتاسه هستند.
کلسیم

کلسیم به صورت پکتات کلسیم در دیواره‌های سلولی گیاهان استفاده میشود. کلسیم در گیاهان قابل انتقال نیست و بنابراین پیوسته باید در دسترس گیاه باشد. کمبود کلسیم باعث کمبود رشد و همچنین لوله شدن برگها و قهوه‌ای شدن ریشه میگردد. پوسیده شدن غنچه‌ها، آسیب‌های پوستی در درختان از دیگر علائم کمبود کلسیم است.
اضافه کردن مقدار کم و محتاطانه آهک به خاک برای رفع کمبود کلسیم، محلول پاشی نیترات کلسیم و استفاده از کودهای حاوی کلسیم مانند سوپر فسفات موثرند.
گوگرد
گوگرد در تهیه پروتئین و اسید آمینه برای گیاهان مورد نیاز است. بو و مزه برخی محصولات باغبانی مانند سیر، پیاز و خردل مربوطه به گوگرد است.
علائم کمبود گوگرد بیشتر در برگهای جوان دیده میشود، علائم به صورت کاهش رشد، زردی و کوچک شدن برگهای جوان است. گوگرد به صورت معدنی و آلی در خاک یافت میشود. گوگرد آلی از تجزیه مواد پروتئینی به دست می‌آید و گوگرد معدنی را می‌توان به صورت کود سوپر فسفات، سولفات آمونیوم و گل گوگرد یا سولفات کلسیم به خاک اضافه کرد.
منیزیم

منیزیم در تولید کلروفیل مهم است. و در بذور گیاهان به مقدار زیادی ذخیره میشود. علائم کمبود منیزیم زرد شدن مابین رگ‌برگهاست. ابتدا در برگهای پیر مشاهده شده و اگر کمبود شدید باشد برگهای شروع به ریزش میکنند. منیزیم در خاک به نسبت سریع شسته شده و از دسترس گیاه خارج میشود. برای رفع کمبود منیزیم از کربنات منیزیم و سولفات منیزیم استفاده میشود.
آهن

آهن در تولید کلروفیل، تنفس و فتوسنتز کاربرد دارد. کمبود آهن کاملا مشهود است و برگهای جوان زرد میشوند ولی رگبرگها سبز باقی می‌مانند و در کمبود شدید رشد متوقف میشود. جذب آهن به ph خاک و ترکیبات آن بستگی دارد و به صورت کلات آهن به خاک اضافه میشود.

بر
کمبود بر باعث توقف رشد و خشکیدگی سرشاخه‌ها و ریشه‌ها میشود. برگها کلفت و شکننده شده گلدهی به میزان قابل توجهی کاهش یافته تبدیل گل به میوه کم میشود.
میزان بر در خاکها بسیار کم است و در خاکهای شنی زود شسته میشود. بوراکس به عنوان منبع بر استفاده میشود.
روی
کمبود روی باعث کوچک ماندن برگهای گیاه و کوتاه شدن فاصله بین گره‌های ساقه‌ها میشود. Ph خاک در جذب روی موثر است. در خاکهای قلیایی و حاوی فسفر زیاد، روی غیرقابل استفاده میشود. در خاک زود شسته میشود. برای رفع کمبود از سولفات روی استفاده میشود.
منگنز

منگنز به میران بسیار کمی مورد نیاز گیاه است و در صورت زیاد شدن آن اثر مسموم‌کننده خواهدداشت. وجود منگنز برای اغلب اعمال گیاهی نیاز است. علائم کمبود منگنز در گیاه مخنتلف متفاوت است. در برگهای جوان، سوختگی کنار برگها، لکه‌های سوخته میانه برگها همراه با کاهش رشد و کاهش گلدهی از نشانه‌های کمبود منگنز است. برای رفع کمبود از سولفات منگنز استفاده میشود.
مس
مس نیز به مقدار بسیار کم در سوخت و ساز گیاهان استفاده میشود. کمبود مس موجب کوچک ماندن برگها و سوختگی برگهای شاخه‌های جوان میشود. برای رفع کمبود از سولفات مس استفاده میکنند.

تهیه و تنظیم: حاجی رضا